Posthumanizm isminden de anlaşılacağı üzere insan sonrası anlamına gelmektedir. Kavramı ilk olarak Julian Huxly kullanmıştır. Julian Huxly meşhur Cesur Yeni Dünya kitabının yazarı Aldous Huxley’in erkek kardeşidir. Posthumanizm kavramı gerek yazım biçimi olarak (Poshumanizm, Post-Humanizm), gerekse içerik olarak farklı anlamlarda kullanılmaktadır. Öyleki; bu birbirlerine tamamen karşı ve çatışan düşünce hareketleri tarafından ayrı ayrı ve aynı anlamlarda kullanılmaktadır. Bunlardan biri Transhumanizm düşüncesinin insan sonrası aşamasını ifade etmek için kullanılırken; diğeri Transhumanizm’in de köklerini bulduğu, aydınlanmadan ve insan merkezli düşünce sisteminden alan Humanizm’e en güçlü eleştirileri getiren eleştirel Posthumanizmdir.
Transhumanizm, posthumanizm, singularity, İnsan sonrası posthumanizm, eleştirel posthumanizm, felsefi posthumanizm, yeni materyalizm, kültürel posthumanizm, demokratik posthumanizm, antihumanizm, özgürlükçü posthumanizm ve benzeri bir çok kavramın kullanıldığını görüyoruz. Bu kafa karışıklığına bir de transgender, tatanseksüel gibi kavramlar eklenince, isminin başında trans olan her şeye karşı temkinli yaklaşmaktan çok uzak durmak seçeneği daha cazip geliyor. Bu makalemdeki amaç bu kavram kargaşasını gidermeye yönelik bir tasnif yapmak ve ilgili tanımları ortaya koymaktır.
Transhumanizm Posthumanizm Ayrımı
İnsansız Dünya Transhumanizm kitabının yazarı Ahmet Dağ’ın yaptığı tasnife göre iki tip Posthumanizm anlayışından söz edilmektedir. Ancak bu tasnife geçmeden önce Transhumanizm’in ne anlama geldiğine bakmamız gerekiyor ki, bu tasnifte yer alacak Posthumanizm anlayışlarından biri Transhumanizm’le ilgilidir.
Transhumanizm:
Transhumanizm, gnostik, mitolojik, teolojik bir arka plana sahip, prometeus ve hristiyanlıktaki yasak ağaç anlatılarından ilham alan bir yaklaşımdır. Transhumanizm’in köken aldığı asıl yer ise aydınlanma düşüncesi ve Humanizm’dir. İnsan merkezli dünya görüşü ve modernizmle birlikte doğayı tahakküm altına almaya yönelen, kendisini doğanın efendisi gören küçük tanrılar, yeryüzünü İsa’nın gelişine hazırlamak için bilim ve teknoloji temelinde bir dönüşümü hedeflemektedir.
Ahmet Dağ, bu görüşü Francis Bacon’un görüşlerine dayandırmaktadır. Transhumanizmin görüşüne göre, yeryüzündeki tüm kötülüklerin kaynağı insanın biyolojik yapısından kaynaklanır ve Posthumanizm; sosyoloji, psikoloji, tıp, biyoloji, mühendislik, mimari, felsefe ve elbette teknolojinin desteği ile sorunu çözebilir. Transhumanizm, insanı biyolojik zincirlerinden kurtarabileceğine güçlü bir şekilde inanmakla kalmamış, sadece bir teorik düşünce faliyeti olma aşamasını çoktan geçmiş ve bu doğrultuda politikanın, sermayenin, endüstrinin, teknolojinin güçlü desteği ile artık bir harekete dönüşmüştür.
Transhumanizm İnsanın fizyolojik, biyolojik, psikolojik, bilişsel yetilerini, teknolojik imkânları (sentetik biyoloji ve bilgisayar teknolojileri) kullanarak bu yetilerin daha ileri seviyede olacağını iddia eden içinde yapay zekâ uygulamaları, robotik çalışmaları barındıran sürecin adıdır. Teknolojik araçlar vasıtasıyla insan doğasının mükemmelleşmesini ve insanın her türlü kapasitesinin artırılmasını amaç edinen transhümanizm; insanı, NBIC (nano-teknoloji, biyoteknoloji, enformasyon teknoloji ve bilişsel bilim) teknolojileriyle destekleyerek transhumana dönüştürmeye ve daha teknolojik konformist siber yaşam inşa etmeye çalışan evrimci bir süreçtir.
İnsanın kendini aşma süreci
J.Huxley’e göre bir inanç olarak transhümanizm, bir yandan insan kalma diğer taraftan yeni imkânların gerçekleştirilmesiyle insanın kendini aşma sürecidir”. Transhumanizmin sunduğu bir başka gerekçeye göre, yapay zeka teknolojileri son yıllardaki gelişme hızı ile yakın gelecekte insan kapasitesini geçecek, dolayısıyla buna engel olmak için insanın beyin kapasitesisin acilen artırılması gerekmektedir. İnsanın zihin kapasitesini artırmak için makinelerin kapasitesinin insan zihin kapasitesi ile birleştirilmesi gerekmektedir. Elon Musk’un Neuralink projesi gibi, insan beynine çip takmaya yönelik projeler örnek olarak verilebilir. Bu doğrultuda sadece zihin kapasitelerine dönük değil, duyu kapasitelerine artırmaya yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Beden faliyetlerini ve kapasitesini artırmaya yönelik projeler de yürütülmektedir. Yapay yedek organlar, insan klonlama düşünceleri (belki projeleri) benzeri tüm faliyetlerin sonucunda bir yandan biyolojik olarak kusursuz insana ulaşılmaya çalışmaktadır. Diğer yandan, insan bilincinin makinalara tümden aktarımı ile singularity diye tanımladıkları tekilliğe ulaşmayı hedeflemektedir. Transhumanzimle ilgili bu genel ve kısa bilgileri verdikten sonra Posthumanizm tiplerine geçebiliriz.
Posthumanizm Tipleri
- Transhumanistlerin kullandıkları posthumanizm insan sonrası aşamayı ifade etmek için kullanılır. Buradaki posthumanizm kavramı transhumanizmin transferasyonun tamamlandıktan sonraki aşamada insansız dünya evresine karşılık gelmektedir.
- Rosi Braidotti, Francesca Ferrando gibi isimlerin eleştirel felsefesine karşılık gelen Posthumanizm tipidir ki, bu yaklaşım aydınlanmadan köken alan, humanist, insan merkezci, tahakkümcü, modernist transhumanizmin tam karşısında durmaktadır.
- Ferrando’nun Posthuman Tanımı ve Tasnifi
Post-Human Felsefe profesörü Francesca Ferrando, posthumanizmi bir şemsiye kavram olarak ele alıyor. Bir çok farklı düşünce okulun tarafından farklı şekillerde tanımlanan Posthumanizm tanımı yapan bu okullar hangileridir sorusunu sorarlar. Kavramları okulların çeşitliliğine göre bu kavramları çoğul kullanır.
- Posthumanizm(ler):
- Eleştirel Posthumanzim
- Kültürel Posthumanizm
- Felsefi Posthumanizm
- Transhumanizm(ler):
- Özgürlükçü Transhumanizm
- Demokratik Transhumanizm
- Rekonstrüktivizm
- Tekillik
- Antihumanizm(ler):
- Marksist Antihumanizm
- Diğer Antihumanist Okullar
- Yeni Materyalizm
- Metahumanizm
Neden bu kadar çok posthumanizm tanımı vardır sorusuna Ferrando, çünkü Post-Human 21. Yüzyılda insan kavramını yeniden tanımlanın yoludur şeklinde cevap vermektedir. İnsan kavramının neden ihtiyacı karşılamadığı, gerçeği yansıtmadığını sorgulayan Ferrando insan kavramının açık bir kavram olduğunu ve 21. Yüzyılda insanı tanımlamak için ihtiyaca cevap vermediğini ifade eder.
İnsan Kavramı Neyimize Yetmedi?
Teknolojik Boyut: Ferrando ele aldığı insan kavramını teknoloji boyutuyla sorgula, örneğin kalp pili takan kişi insan mıdır? sorusuna evet insandır, fakat aynı insan için biraz da cyborg mudur sorusuna evet biraz da cyborg’dur der.
Ekolojik Boyut: İnsanın ekolojiden kopuk bir varlık olmadığından söz eder. İnsanın yaşadığı çevre ile sürekli bir etkileşim halinde olduğunu ve tüm davranışlarının ekolojiyi etkilediğini ifade eder. Diğer yandan evrimsel süreç içinde insanın çevre tarafından etkilendiğini ve bugünkü formunu aldığını söyler.
Transhumanizm ve Postahumanizm’in Amaçları
Ferrando’ya göre transhumanizmin ana gayesi insanın bedensel ve zihinsel kapasitesini artırmaktır. Transhumanizmin antroposentrizm (insan merkezcilik) ile bir sorunu yoktur. Posthumanizmin ana gayesi ise insanın yapısökümünü gerçekleştirmektir.
İnsanın Yapı Sökümü
Ferrando, post-human’a erişmek için insanın yapısökümünü gerçkeleştimek üzere üç yoldan bahseder. Bu üç yol, 1. Post-humanizm 2. Post-Antroposentrizm (Post- İnsanmerkezcilik) 3. Post-Dualizm’dir. Ferrando şemsiye kavram olarak tanımladığı posthumanizmi, eleştirel posthumanizmle, kültürel posthumanizmle ve felsefi posthumanizmle, bu üçlü yapısöküm faliyeti çerçevesinde ilişkiye sokar. Daha sonra insanı ırk, etnisite, cinsiyet, milliyet, sınıf, inanç ve yetenekleri bakımından tek tek yapısöküme sokar ve buradan modernizmin tarif ettiği insan modelini aşarak post-human’a ulaşır. Ahmet Dağ, transhumanizme odaklanmakla birlikte, posthumanizmin, post-humanizm, post-antoposentrizm ve post-dualizm modelini hristiyan teolojisi kaynaklı üçlemelerle uyumuna dikkat çekerek batı tipi düşünme biçimi olarak değerlendirir.
İnsan Sonrası ve Braidotti
Rosi Braidotti, İnsan Sonrası kitabında, humanizme ve modernizme çok ciddi eleştiriler getirir. Baridotti İnsan Sonrası’nda Ferrando’nun genel hatlarıyla tanımladığı yapımısökümün muazzam örneklerini sunmaktadır. İnsan merkezli bakış açısını şiddetle reddeden Braidotti, benliğin ve tür ayrımlarının ortadan kaldırıldığı bir yaşamın mümkün olduğunu, hayvan-oluş, yeryüzü-oluş, makine-oluş gibi kavramlarla ortaya koymaktadır.
Sonuç
Kavramları genel hatlarıyla ele alarak, kişisel olarak içinde bulunduğum kavram kargaşasına gidermeye çalışmakla sınırlı tuttuğum bu makalemi hazırlarken yaptığım okuma ve izlemeler sonucu edindiğim izlenim, aydınlanma ile başlayan tuhaf serüvenin, günümüze getirdiği, ben merkezcilik, doğa ile kurulan tahakküme dayalı çarpık ilişki, türler, cinsiyetler, ırklar ve milliyetlere dayalı ayrışmalar gibi başlıklarda, modernizme çok güçlü bir eleştiri getirildiğidir.
Kaynakça
Braidotti, Rosi (2013) İnsan Sonrası (Posthumanizm), Kolektif Kitap
Dağ, Ahmet (2020). İnsansız Dünya Transhümanizm. Ketebe Yayınları
Ferrando, Francesca, Crash Course The Posthuman, What Does Posthuman Mean,
Şahin, A. (2021). İnsansız Dünya: Transhümanizm, Necmettin Erbakan Üniversitesi Medeniyet ve Toplum Dergisi