Cesaret Kavramının Sosyal Temsilleri

1.Giriş: 

Bu makalemde cesaret kavramının sosyal temsilinin son yıllarda geçirdiği dönüşümü inceleyeceğim. Cesaret kavramının toplumsal tarih boyunca demirlediği binlerce yıllık konumundan, gazete ve diğer medya kanallarında yayınlanan haber içeriklerinde kullanım şekli maharetiyle nasıl uzaklaştırıldığını analiz etmeye çalışacağım. Bir kavramın demirlenmiş sosyal temsilinin doğal olmayan süreçlerle nasıl değiştirilebildiğini anlamaya çalışacağım. 

2.Tanımlar:

1. Cesaret: 

Platon’a göre bilgelik, ölçülülük ve adalet erdemleri ile birlikte anılan dört büyük erdemden biridir. Arzuları ve duyguları kontrol altında tutma yeteneği, ölçülü, ahlaklı ve dengeli davranarak, aklın kontrolünde doğru eylemlerde bulunmaktır. Platon’un hocası Sokrates’in yaşamıyla olduğu gibi ölümü ile de zirve ifadesini bulan cesaret erdemi ile ile ilgili Sokrates “kendini gerçekten hakikate adamış bir filozofun ölüm karşısında cesaretini yitirmemesinin doğal olduğunu ve hatta onun bütün yaşamı boyunca ölümü beklediğini” (Platon, Phaidon, 64a) ifade eder. Tüm ömrünü hakikate adayan Sokrates, idam edileceği anda kendisine uzatılan baldıran zehrini hiç tereddüt etmeden içerek, büyük bir cesaretle ölüme yürümüştür. Pury (2008)’a göre ise cesaret, kişisel bir tehdit algısına ve belirsiz bir sonuca rağmen, istekli olarak değerli bir hedefe ulaşma çabasıdır. Cesaretin, şeref cesareti, duygu cesareti, umut cesareti, cahil cesareti gibi türleri tanımlanmıştır(ERT,İ. S. 2021). Türk Dil Kurumu sözlüğünde cesaret yüreklilik, korkusuzluk, yiğitlik, atılganlık şeklinde tanımlanmıştır.

Nişanyan Sözlük’te Arapça csr kökünden gelen casāra(t) جسارة “cesur olma, ataklık” sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Arapça casara جسر “bir dere veya vadiyi geçti, tehlikeye atıldı, girişti” fiilinin      şeklinde geçer. faˁāla(t) vezninde masdarıdır (Nişanyan, md. Cesaret) şeklinde geçmektedir. Cesaret kavramının etimolojisine baktığımızda Ar casāra ͭ جسارة [#csr msd.] cesur olma, ataklık < Ar casara جسر bir dere veya vadiyi geçti, atıldı, girişti, risk aldı içeriğinden köken aldığını görüyoruz. 

2. Sosyal Temsil: 

Kavramın ilk olarak Fransız sosyal psikolog Moscovici tarafından kullanıldığını, Türkiye’de Psikanalizin Sosyal Temsilleri Narter (2012) kitabının Giriş bölümünden alıntılıyorum. İnsanların birbirileriyle etkileşim halinde bir kavramla ilgili ortak bir anlam inşa etme süreci şeklinde tanımlayabiliriz. “Sosyal temsiller terimi sağduyu düşüncesinin ürünleri ve süreçleriyle karakterize edilir. Sosyal temsiller sağduyu düşüncesi içinde gelişir ve kullanılır. Sağduyu düşüncesi aynı sosyal ya da kültürel gurup üyelerinin kendilerine özgü bir biçim mantık ile ürettikleridir. Bu şekilde üretilen kanaat, fikir ve düşünceler o toplumun üyeleri arasında paylaşılır ve yaygınlaşır.” Narter (2012) Tanım aşamasında, son dönemin popüler yapay zeka uygulaması OpenAI- ChatGPT’ye de fikrini sormak istedim. Yapay zeka sosyal temsillerle ilgili Moscovici’den alıntılayarak şöyle bir  tanım verdi. Moscovici, sosyal temsili “ insanların bireysel deneyimlerimi sosyal bir zeminde paylaşarak ortak anlamlar ve değerler geliştirdikleri bir süreç” olarak tanımlar. Bu süreç insanların birbirlerini anlamalarında, düşüncelerini ve duygularını paylaşma, inançları ve değerleri tartışma yoluyla ortaya çıkar. “(OpenAI-ChatGPT)

3. Demirleme ve Nesnelleştirme

“Sosyal temsillerin ortaya çıkışının ana paradigması iki bilişsel süreçle tanımlanır. Bunlar demirleme (anchoring) ve nesnelleştirme (objectification) süreçleridir. Narter (2012) Ssoyal temsiller bu iki temel süreçten geçilerek oluşturulur. Bireyin zihninde gerçekleşen bu sürecin ilk aşaması olan demirleme başlangıç aşamasıdır. Bu aşamada oluşturulan fikir sonraki aşamaları da etkileyecektir. Örneğin yukarıdaki ansiklopedik sözlük bilgisi her ne olursa olsun cesaret kavramı ile ilk kez karşılaştığımızı varsayarsak, sözlük anlamından bağımsız olarak bu kavramı aşina olduğumuz bir bağlam içerisinde karşılayacağız. ”Demirleme aşina olunmayan nesneleri aşina kılmak için kullanılan ilk basamaktır.” Narter (2012) 

Bir davranışı, eğilimi, tutumu ya da hareketi cesaret diye adlandırdığımız an itibarıyla, bu kavram artık bizde bir şey ifade etmeye başlamıştır. Zihnimizde karşılık bulan bu kavram, ortak kültürü paylaştığımız diğer insanlar için de benzer bir zihinsel karşılık bulur, bu aşamada demirleme başlamıştır. 

Sonraki aşama nesnelleştirmedir ki bu aşamada soyut olanın somut olan somut olana bu aşamada dönüştürülür. Moscovci’ye göre nesnelleştirme faaliyeti şu üç aşamada gerçekleşir. 

“ Birinci basamakta kesin olmayan nesnenin, simgesel niteliği keşfedilir. O izlenimden bir kavram üretilir. Sonra izlenimleri, sembollere çevirebilen kavramlar, bu fikirler bileşenini sembollerle temsil eden bir izlenimler bileşeni oluşturulur. Bu bileşeni şekillendiren öz her ne ise onunla bütünleştirilir veya onunla ilişkiye sokulur. (Moscovici, 2008, s152) (akt. Narter 2012) 

Sosyal temsiller oluşturarak bir anlam inşa eder ve oluşturduğumuz sosyal nesnelerle iletişim kurarız ve böylece sosyal yaşam mümkün hale gelir. Sosyal temsiller oluşturulken karşılaştığımız sağduyu bilgisinin de bilimsel bilginin de bu inşa sürecine katılmadığını söyler Moscovic. Bunun en çarpıcı örneğinin cesaret kavramının medya organlarındaki kullanılış biçiminde görebiliriz. Aşağıda analiz edeceğim kavramın sosyal temsilinin ne cesaret kavramının etimolojisi, sözlük bilgisi gibi bilimsel karşılığı anlamında, ne de sağduyu bilgisi ile gelen halk arasında ifade edilen anlamı ile uyuşmadığını göreceğiz.  

3. Cesaret Kavramının İnternet Tabanlı Haber Kanallarındaki Kullanımı

Cesaret kavramı kendi başına bir erdemi ifade ederken, bu erdeme sahip kişilere cesur diyoruz. Cesaret kavramını olduğu gibi ele aldığımızda kavramın sosyal temsilini kuşatacak bir kaynağa erişmek yerine kavramın etik, teolojik, felsefi ya da etimolojik bilgisine erişebiliyorum. Bu nedenle kavramı daha somut halde görebilmek için “cesur”, “cesaretli” gibi formları üzerinden araştırdım.

1. Haberlerde Cesaret Kavramı

Araştırmamın çerçevesini daraltmak ve de amacıma uygun sonuçları hızlı bir şekilde elde etmek için gazetelerin internet versiyonlarında yer almış ve haber başlığında “cesur” ibaresi yer alan haberleri taradım. Arama motoru seçenekleri arasından “Google” tarayıcı kullandım ve diğer arama motorlarını araştırmanın dışında tutum.  Sadece bu arama motorunda ve yine sadece “haberler” sekmesinde, başlığında “cesur” kavramı içeren toplam 4.990 adet haber başlığına ulaştım.

2. Haber Başlığında “Cesur” İbaresi İçeren Haber Sitelerinin Listesi

1	1+1  Express	23	En Son Haber	46	İnegöl Online	69	Özyalvaç
2	ABC Gazetesi	24	Eurohoops	47	İz Gazete	70	Politik Yol
3	Agos	25	Fanatik	48	Kamudan Haber	71	Posta
4	Airline Haber	26	Fortune Turkey	49	Koinfians	72	Rizedeyiz
5	Akdeniz Manşet	27	Gazete Duvar	50	Kokpit Aero	73	Sabah
6	Akdeniz Telgraf	28	Gazete Güncel	51	Listelist	74	Silivri Hün Haber
7	Akşam	29	Gazete Oksijen	52	Medya Radar	75	Sivas Haber
8	Anadolu Gazetesi	30	Gazete Vatan	53	Medya Tava	76	Son Dakika
9	Artı49	31	Gazeteniz Olsun	54	Medyabar	77	Sözcü
10	Aydın Denge	32	Gün Haber	55	Medyascope	78	Star
11	Beyazperde	33	Güneş	56	Milliyet	79	Şalom
12	Bolu Olay	34	Haber 3	57	Mynet	80	T24
13	Bomba 32	35	Haber 7	58	Norm Haber	81	Takvim
14	Bursa Hakimiyet	36	Haber Aero	59	NTV	82	Tele 1
15	Bursada Bugün	37	Haber Antalya	60	Oda TV	83	TRT Haber
16	Bursada Gündem	38	Haber Gazete	61	Olay Medya	84	Turktime
17	CNN Türk	39	Haberler	62	Olay Medya	85	Tüm-Haberler
18	CT Haber	40	Haberler Ankara	63	Onedio	86	U.S Embasssy
19	Cumhuriyet	41	Haberport	64	Ortadoğu	87	Urfanatik
20	Diken	42	Habertürk	65	Osmancık Haber	88	veTeknoloji
21	Dünya	43	Halk TV	66	Osmancık Haber	89	Yeni Akit
22	Ekonomist	44	Hürriyet	67	Öğretmen	90	Yeni Asır
		45	Instyle Türkiye	68	Önce Vatan Gazetesi	91	Yeni Çağ

 Tablo 1 

3. Haber Sitelerine Göre “Cesur” Kelimesinin Kullanım Miktar

Tablo 2

En çok içerik üretimi yapan ilk 20 sıradaki haber sitesi tarafından üretilen içerik sayısı, toplam üretilmiş içerik miktarının %55,7’sini oluşturmaktadır. Kavramsal analiz için seçim yaptığım içerikleri ilk 20 sıradaki haber sitesinden seçip diğerlerini yok sayarak örneklemimi küçültmüş olacağım. Bu durumda elimizdeki tablo aşağıdaki şekilde oluşmuştur.

Mynet 300, takvim 249, Habertürk 233, En Son Haber 230, Hürriyet 230, Onedio 223, Gazete Vatan 220, Milliyet 219, CNN Türk 210, Sözcü 197, Posta 191, Haber3 180, Medya Radar 143, Bursada Bugün 140, Bursa Hakimiyet 120, Bomba 32 110, NTV 100, Sabah 88, Gazeteniz Olsun 80, Haberler Ankara 80.

4. Seçim Kriterleri

”Cesaret” kavramının sosyal temsiline erişebilmek için gazetelerin “cesaret” içerikli haber yapmış olmalarını yeterli görmeyip, üretilen içeriğin okura erişim kapasitesini dikkate aldım. Tarama sonucunda arama motorunda, üst sıralarda çıkan içeriklerden  okura erişimi en yüksek olan haber içeriklerinden, yukarıdaki tablomuzda ilk 20’deki en çok üretim yapan listemize giren içeriklerden seçim yaparak, aradığım kavrama dair sosyal temsili mümkün olduğu kadar geniş bir kollektif alandan elde etmeye çalıştım. Böylece dört aşamalı bir eleme sistemi kullanmış oldum. İlk aşama belirli yayıncı mecraların içerik üretim kapasitelerinin esas alındığı bir daraltma işlemi ki bu aşama ile, ilgili yayın organının ne kadar sık okuyucu ile iletişim kurduğunu tespit etmiş olduk. Yayıncının okuyucunun zihninde oluşan sosyal temsillere hangi sıklıkla katılıyor olması önemliydi. Bu nedenle yüksek frekans değerlerine ulaşmaya çalıştım. Okuyucu ile daha sık iletişim kuran yayıncıları tercih ederek bu belirli frekans değerlerinin altında kalanları eledim. İkinci aşamada çalıştığım “cesaret” kavramını içeren haber içeriklerinin okuyucunun zihnindeki sosyal temsile katılım olarını tespit etmek için arama motorunun tespit ettiği içerikler arasında en yüksek görülme/okunma sıklığına ulaşmaya çalıştım. Böylece okur tarafından daha yüksek oranda değerlendirilen içeriklere ulaşmış oldum. Bir haberin ne kadar çok okunduğu, o haber içeriğinde geçen “cesaret” kavramının toplum zihnindeki “cesaret” sosyal temsilinin oluşturulmasına katkısını göstermektedir hipotezi ile bu ikinci aşamadaki filtremizi çalıştırmış oldum. Üçüncü aşamada en yüksek okunma değerlerine sahip içerikler arasından, en yüksek sayıda haber içeriği üreten dolayısıyla okuyucu ile daha sık iletişim kuruyor olması nedeniyle sosyal temsillere katkısı en yüksek içeriği filtremelemiş oldum. Son aşamada tüm kriterlerimize uygun haber içeriklerinden, arama motorunun görüntüleme sınırı nedeniyle elde ettiğim 300 adet haber içeriği ile analiz sürecimize başladım.

5. Haber İçeriklerinde Cesaret Kavramının Kullanım Biçimleri

“Cesaret”, (cesur formu ile) kavramı, magazin haber içeriklerinde, politika haber içeriklerinde, iş dünyası-ekonomi, haber içeriklerinde, kişisel gelişim yazıları içeriklerinde, sağlık haberleri içeriklerinde, kültür-sanat, kitap ve sinema haberlerinde, bilim temalı haber içerikleri gibi bir çok kategori başlığı altında yer aldığını gözlemledim. Aşağıdaki tabloda, kavramın sosyal temsiline geçmeden önce, yer aldığı haber içeriğinin türüne/kategorisine göre dağılımını görececeksiniz. 

Tablo 3

Tabloda açıkça göze çarptığı gibi cesaret (cesur) kavramı %58 gibi büyük bir oranda magazin haberlerinin içeriğinde kullanılmaktadır. İkinci sırada gelen siyaset kategorisindeki kullanımlarında çoğunlukla bir sıfat olarak değil, isim olarak kullanılmıştır. Burada bir sınırlılık olarak belirtmememiz gereken bir durum, arama motorunun arama sonuçlarını en son yayınlanan içeriklere göre sunması dolayısıyla seçim gündeminin hemen sonrasında bu taramayı yapmış olduğumuz için birkaç siyasetçi isminin mükerrer defa farklı haber içeriklerinde tekrar edilmesi durumudur. Bu itibarla siyaset kategorisinin değerlendirmesinde bu durumun dikkate alınarak değerlendirmesinin buna göre yapılması gerekmektedir.

4. Haberler İçeriklerinde Kullanılan “Cesaret” (Cesur) Kavramının Kavramsal Analizi

Analiz ettiğim haber içeriklerinde cesaret kavramının sözlük anlamına karşılık gelecek şekilde doğru kullanımları olduğu gibi, salt cinsel gönderimi olan dekolte, teşhir, çıplaklık, cinsel gönderimi olan duruş, poz gibi anlamlara indirgenerek çarpık kullanımları da bulunmaktadır. İlgili haber içeriklerinde “cesur” ibaresi içeriği oluşturan muhabir/editörün ismi soyismi olarak yer aldığı gibi, haber içeriğinde yer bulan kişi ismi soyismi olarak ta kullanılmıştır. İsim olarak kullanılan haber içeriklerinin çoğunlukla siyaset ve adliye haberlerinde kümelendiği görülmüştür.    

1. Cesaret kavramının (cesur sıfatlandırması ile) sözlük anlamına uygun kullanıldığı örmekler.

1. MADELET-Rüzgara Karşı Uzun ve Cesur Bir Yürüyüşün Öyküsü” belgeselinin galası yapıldı. (Habertürk- Kültür sanat)

2. Selvi: İmamoğlu bastırıyor ama yeterince cesur değil, CHP Genel Başkanlığı için açıktan bayrak açamıyor (T24- Siyaset)
3. Nurhan Damcıoğlu’na veda! ‘Hayatımdaki en cesur emekçi kadın’ (Milliyet- Yaşam)

4. Cesur ve azimli genç kadınların hayat hikayeleri Yeşil Doğa’da ekrana geliyor – Yeşil Doğa – CNNTürk TV

5. Elon Musk’tan cesur karar: LGBT lobisinin gerçek yüzünü ortaya çıkardı! (Haber7- Dünya)

6. Cardano’dan SEC’e Cesur Meydan Okuma: Menkul Kıymet Değiliz! (Koinfinans- Finans)

7. Josephine Baker´ın Nazizm´le cesur mücadelesi (Şalom- Tarih)

8. Yunanistan’dan Türkiye’ye: Cesur adımlar atmalıyız (Cumhuriyet- Dünya)

9. Türkiye’ye güven, cesur ol ve kazan (Milliyet- Ekonomi)

10. Zamanının ötesinde cesur bir entelektüel: Şair Nigâr Hanım (Gazete Oksijen)

2. Cesaret kavramının (cesur sıfatlandırması ile) sözlük anlamına uygun olmayan, cinsel gönderimi olan çarpık kullanımına dair örnekler.

1. Sosyal medya fenomeni Jenna Lee cesur bikini tercihiyle Instagram’ı resmen salladı! Sadece göğüslerini uçlarını örttü… “Nokta kadar…” (Mynet-Sosyal Medya)

2. Hande Erçel, cesur pozlarıyla sosyal medyayı sarstı. (Son Dakika-Magazin)

3. Hasdise’den cesur dans şov.. izleyen başa sarıp tekrar izledi. (Haber3- Magazin)

4. Sosyal medya fenomeni Reislin yine çok cesur! Tişörtünü yukarı doğru kaldırıp spor sütyenini gösterdi… Olay yarattı ( Mynet- Magazin)

5. Küçük Gelin ile hafızalara kazınmıştı… Değişimi muhteşem olan Çağla Şimşek cesur pozları ile yaktı geçti! ( Sabah- Magazin)

6. 54 yaşındaki fitness fenomeni sahildeki cesur pozlarıyla yaşıtlarına meydan okudu! Bikini altının iplerini açıp kaslarını gösterdi ( Mynet- Magazin)

7. Petek Dinçöz’ün derin sırt dekolteli cesur pozları olay oldu! Petek Dinçöz’e beğeni yağdı ( Sabah- Magazin)

8. Esra Bilgiç Cannes için cesur pozlar verdi ( Ensonhaber- Magazin)

9. Hadise cesur tercihlerine bir yenisini daha ekledi ( CNN- Türk)

10. Nesrin Cavadzade’den cesur poz! En doğal haliyle sosyal medyayı salladı! “Bu kız biraz yanmış olabilir…”

11. Serel Yereli cesur file elbiseli pozlarıyla mest etti! ‘Ateş ediyorsun’ ( Ensonhaber- Magazin)

12. Cesur pozlara beğeni yağdı… Hande Erçel eteğini kaldırıp paylaştı! Dekoltesi ve pozları olay oldu: Gören şaşırdı… (Halk TV- Magazin)

13. Cesur pozlara beğeni yağdı… Kızılcık Şerbeti’nin Alev’i dekolteli pozlarını üst üste paylaştı! Güzelliği ile mest etti (Halk TV- Magazin)

14. Cesur pozlara beğeni yağdı… Gizem Karaca’nın tekne paylaşımı ortalığı kasıp kavurdu! Beğeni butonu çöktü: Bakan bir daha baktı (Halk TV- Magazin)

15. Çıplak pozlarıyla dikkat çeken Emily Ratajkowski tanga bikinisiyle duşa girdi! Cesur pozları olay oldu… ( Halk TV- Magazin)

Cesur ibaresinin cinselliğe, çıplaklığa indirgenmiş çarpık kullanımı ile ilgili yukarıdaki örneklerde bazı yayıncılar, başlangıç aşamasında üretim kapasitesi filtresine takılmıştı. Ancak çarpık kavram kullanımının yer aldığı içerikler konusundaki üretim kapasiteleri nedeniyle dikkate alarak örenklerde yer vermek durumunda kaldım. Örneğin Halk TV magazin servisinin ürettiği içeriklere baktığımızda, içerikleri birbirinden farklı olmakla birlikte ilgili her haber de “Cesur pozlara beğeni yağdı” ifadesi ortak ana başlık gibi kullanıldığını, bu konuda yerleşik bir tema oluşturmuş durumda olduklarını gözlemledim. 

Aşağıdaki tabloda, arama motoru tarafından sunulan ilk 300 içerikte, cesur kavramının isim, doğru kullanım ve cinsel içerikli çarpık kullanımlarının birbirlerine oranını göreceksiniz.

Toplam haber içeriklerinin 154 adeti, çıplaklık ve cinsel çağrışım olacak şekilde, dekolte, göğüs, yırtmaç, kalça, sütyen, üstsüz, kışkırtıcı, gibi yakın kelimelerle birlikte kullanıldığı görülmüştür.  Haber içeriğinde yer alan şahıs, ya da haber üreticisinin ismi ya da soyismi olarak yer alan haber içeriklerinin sayısı  34 olarak tespit edildi. Kalan 112 adet içeriğin ise siyaset, kültür-sanat, kariyer, ekonomi, tarih vb. başlıklara dağılan ve sözlük karşılığı ile uyumlu kullanımlar olduğunu tespit ettik. 

5. Değerlendirme ve Sonuç:

Cesaret kavramının bir sıfat olarak ve şahıslara yüklenerek, internet versiyonları olan haber ve medya kanallarında (sitelerinde) yayınlanan haber içeriklerindeki kullanım şeklinin incelendiği bu çalışmada, cesaret kavramının sosyal temsiline olası etkisi açısından, yaptığım analizde; kavramın %52 gibi büyük bir oranla cinsel vurgu, müstehcenlik, çıplaklık durumunu olumlamak ve yüceltmek amacı ile kullanıldığını tespit etmiş bulunmaktayız. 

Çocuklarımızın eğitiminde bir erdem olarak öğretmeye çalıştığımız ve bir erdem olarak zihinsel nesneye dönüştürüp nesnelleştirmeye çalıştığımız cesaret kavramının, medyadaki çarpık kullanımlar sebebi ile demirlediği yerden koparak, zaman içinde değişen nesnel karşılığının toplumun zihninde bambaşka bir sosyal temsile dönüştüğünü ya da dönüşebileceğine dikkat çekmek istedim.

Elbette cesaret kavramının sosyal temsili gazete haberlerinde değil, insanların zihninde, kolektif bilincinde ortaya çıkacaktır. Ancak okur pozisyonu ile çarpık kullanımlara bu kadar yoğun maruz kalan bireylerin zihninde, cesaret kavramının nereye demirleyeceği ve nasıl nesneleşeceği önem arz etmektedir.

Kaynakça:

Narter, M. (2012). Türkiye’de Psikanalizin Sosyal temsilleri, Bağlam Y.

Pury, C. L. S. (2008). Can courage be learned. In S. J. Lopez (Ed.), Positive Psychology: Exploring Human Strengths, 1, 109–130).

ERT, İ. S. (2021). Cesareti Modellemek: Cesareti Anlamada ve Uygulamada Kullanılabilecek Bazı Modeller. Antalya Bilim Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (1), 60-80.

TDK, Türk Dil Kurumu Sözlükleri, https://sozluk.gov.tr

Nişanyan Sözlük, https://www.nisanyansozluk.com

https://www.etimolojiturkce.com